ՀՀ ԳԱԱ Սևանա լճի պահպանության փորձագիտական հանձնաժողովի կողմից առաջադրված հարցադրումների պատասխաններ

Հարցադրում 1.

 Ենթադրվում է, որ դիտողությունը վերաբերում է դատարկ ապարների լցակույտի (ԴԱԼ) տեղամասին և ոչ թե կույտային տարրալվացման տեղամասին կամ բացահանքին, քանի որ նշված 2570-2360մ բարձրությունները վերաբերում են ԴԱԼ-ին:

Գոլդերն իրականացրել է Ծրագրում առաջարկված յուրաքանչյուր հանգույցի/ տեղամասի կայունության մանրամասն հաշվարկներ և գնահատում:

Հայտնի է, որ Հայաստանը գտնվում է սեյսմիկ ակտիվ գոտում, որտեղ առկա են բարձր սեյսմիկ ռիսկի մի քանի տարածքներ: Ամուլսարի Ծրագիրը գտնվում է այդպիսի մի սեյսմիկ ակտիվ տարածաշրջանում, որտեղ վերջին արձանագրված ավերիչ երկրա­շարժը տեղի է ունեցել 1931 թ.-ի սեպտեմբերին Սիսիան քաղաքում` Ծրագրի տեղամասից մոտ 30 կմ դեպի հարավ-արևելք: Կործանարար երկրաշարժեր են նաև գրանցվել հինա­վուրց քաղաք Վայքի մոտակայքում` Ամուլսարից մոտ 20 կմ դեպի արևմուտք: Ծրագրի տարածքում բոլոր կառույցների սեյսմակայունության նախագծման պարամետ­րերի մշակման նպատակով իրականացվել է սեյսմիկ վտանգի գնահատում: Սույն ուսումնա­սիրության մանրամասներին ծանոթանալու համար տե´ս Գոլդերի զեկույցը (2012b):

Հիմնվելով վարկունակության գնահատման փուլում մշակված նախագծերի վրա` հանքի շահագործման ընթացքում և փակումից հետո ԴԱԼ-ի տեղամասի լանջերի և միջնաշերտային համակարգի հավանական սեյսմիկ դեֆոր­մացիաների գնահատման նպատակով իրականացվել են լանջերի կայունության ճարտարագիտական վերլուծու­թյուններ: Հիմնվելով Ծրագրի տեղամասի սեյսմիկ վտանգի գնահատման վրա` հանքի շահագործման ընթացքում ԴԱԼ-ի ճարտարագիտական կայու­նության վերլուծության համար օգտագործվել է 0,21 ց առավելագույն հորիզոնական արագացումների արժեքը հաշվարկային սեյսմիկ 6,3 մագնիտուդ ուժգնության պայման­ներում: Մշտական երկա­րաժամկետ հանքի փակման պայմաններում ԴԱԼ-ի կայունության ճարտարագիտական վերլուծության համար օգտագործ­վել է 0,40 ց առավելագույն հորիզոնական արագացում­ների արժեքը հաշվարկային առավելագույն նախագծային երկրաշարժի (ԱՆԵ) 6.4 մագնի­տուդ հզորությամբ:

Սահմանվել է, որ շահագործման ընթացքում հաշվարկային սեյսմիկ ազդեցության գերազանցման հավանականությունը 50 տարում 10% է (սովորաբար համապատասխա­նում է 500 տարվա կրկնման պարբերությանը), իսկ ԱՆԵ-ը` 50 տարում 2% է (սովորա­բար համապատասխանում է 2475 տարվա կրկնման պարբերությանը): Սրանք համար­վում են նմանատիպ հանգույցների սեյսմակայուն շինարարության միջազգային նախա­գծային նորմեր, որոնք ողջ աշխարհում ճարտարագետների կողմից օգտագործվում են բարձր սեյսմիկ ռիսկի գոտիներում ԴԱԼ-րի նախագծման համար:

Գոլդերի վերլուծության արդյունքները ցույց են տալիս, որ ԴԱԼ տեղամասի նախա­գծում տեղ գտած սեյսմակայունության երկարաժամկետ գործոնները բավարար են և կհանգեցնեն ԴԱԼ անվտանգ շահագործմանը` նույնիսկ հաշվարկային սեյսմիկ ազդեցու­թյան գերազանցման դեպքում:

Հարցադրում 2.

 Ենթադրվում է, որ այս դիտողությունը ևս կապված է ԴԱԼ տեղամասի հետ: Տեղամասի բոլոր գեոտեխնիկական պայմանները հաշվի են առնվել որպես տեխնիկա­կան նախագծման և ԴԱԼ տեղամասի վերլուծության մի մաս, որոնք պետք է ներառվեն Գոլդերի ԴԱԼ տեղամասի վերջնական նախագծային զեկույցում, որն իր հերթին ընդգրկ­վելու է Ծրագրի վարկորնակության նախագծի (տեխնիկատնտեսական հիմնավորման) մեջ: ԴԱԼ-ում առկա հոսակորուստներից և աղբյուրներից կազմված ոչ խորը ստոր­գետնյա hոսքերի շփումը կանխարգելվում է դրենաժային խողովակաշարի, ինչպես նաև դատարկ ապարների լցակույտի հիմքում թույլ ջրաթափանցիկ կավե միջնաշերի միջո­ցով: Ճարտարագիտական նախագծում ԴԱԼ-ի հիմնադրման համար հաշվի են առնվել կավահողերի առկայությունը և սողանքների հավանականությունը: Ի հավելումն, նախա­գծում ներառված է ստորգետնյա դրենաժային համակարգ, որի նպատակն է հանքավայրի դատարկ ապարների հետ կոնտակտի մեջ գտնվող ջրերի կորզումը և տեղափոխումը: Եթե կուտակված «կոնտակտային» ջուրը չի համապատաս­խանում ջրթողի ջրի որակի չափանիշներին, ապա այդ ջուրը մաքրվում է ԴԱԼ հանգույցի հոսքաջրերի մաքրման կայանում: Սեզոնային տեղումներից և ձնհալոցքից առաջացած մակերևութային ոչ-կոնտակտային ջրերը, որոնք չեն շփվում հանքավայրի դատարկ ապարների հետ, նախա­գծված ուղղորդիչ ջրագծերով ԴԱԼ եզրագծով տեղափոխվելու են, որը կկանխարգելի չաղտոտված ջրի շփումը դատարկ ապարների լցակույտի նյութերի հետ: Հանքավայրի պայթեցման աշխատանքները դատարկ ապարների լցակույտի վրա որևէ ազդեցություն չեն ունենա, քանի որ լցակույտի տեղամասը բացահանքից շատ ավելի քան 2 կմ հեռա­վորության վրա է: Գոլդերի կողմից իրականացված նախորդ տեխնիկական ուսումնա­սիրությունը (Գոլդեր, 2012a) մանրամասն պատասխաններ ներկայացրեց պայթեցման աշխատանքների վերաբերյալ շահառուների մտահոգություն­ները փարատելու համար, որտեղ նաև նշվեց, որ հանքավայրի ստորգետնյա ջրերի մոնիտորինգի հորի գտնվելու անվտանգ հեռավորությունը 65 մետր է:

Հարցադրում 3.

 Radman Associates հաշվետվության մեջ մասնավորապես նշվում է. ռադոնի որոշ ներկայացված կոնցենտրացիաներ գերազանցում են ռադոնի 400 Բկ/մ3 ներգործության մակարդակը աշխատավայրում [Մեծ Բրիտանիայում], որի դեպքում IRR99 ուժի մեջ է մտնում և զբաղեցրած տարածքի համար գործատուն պարտավորվում է քայլեր ձեռնար­կել մասնագիտական ազդեցությունը կարգավորելու ուղությամբ` ընդհուպ մինչև ռադո­նի մակարդակի կրճատումը ինժեներական միջոցներով:

Ռադոն գազի ֆոնային հետազոտությունները կատարվել են հարակից բնակավայ­րերում (Գորայք, Սարավան, Գնդեվազ): Ընդհանուր առմամբ տեղադրվել են 149 չափիչ սարքեր (դետեկտորներ), որոնցից 142-ը գրանցել են միջազգային նորմերով սահ­ման­ված թույլատրելի արժեքներ: Ապագա արտադրա­կան շենքերում ռադոն գազի ոչ մի չափում չի կատարվել, քանի որ դրանք դեռևս նախագծման փուլում են: Շենքե­րում և շինություննե­րում կկատարվի մոնիտորինգ և աշխատավայրերում ռադոնի 400 Բկ/մ3 կոնցենտրացիա­ները գերազանցելու դեպքում ընկերությունը կկիրառի համապա­տաս­խան ինժեներական միջոցառումներ ռադոն գազի կոնցենտրացիան նվազեցնելու նպատակով:

Հարցադրում 4.

 Նախատեսվում է օրենքով սահմանված կարգով և ժամկետներում իրականացնել խախտված հողերի ռեկուլտիվացիա՝ լավագույն տեղական և միջազգային փորձին համապատասխան:

Հարցադրում 5.

 Հողային ռեսուրսներին հասցված տնտեսական վնասի փոխհատուցման հարցում ընկերությունը կառաջնորդվի ՀՀ գործող օրենսդրությամբ: